ВО ЧЕСТ НА СВЕТИТЕ МАКЕДОНСКИ БРАЌА, РАМНОАПОСТОЛИ И СЕСЛОВЕНСКИ ПРОСВЕТИТЕЛИ, СВ. МЕТОДИЈ И СВ. КИРИЛ

„Создателите на писмениот јазик, Кирил и Методиј, беа од Солун; Школата на свети Климент работеше во Западна Македонија, околу Охрид; Старословенскиот е најпрво старомакедонски. Но Бугарското царство на Симеона и Петра има свој центар во Преслав, во Источна Бугарија: литературниот јазик таму добива малку поинаква форма, и станува старобугарски … Разликите меѓу старомакедоснкиот и старобугарскиот се лежерни, но осетни; тие се јавуваат особено во речникот, но исто така и во граматиката.“

Блаже Конески, Од историјата на јазикот на словенската писменост во Македонија, Македонска книга, Скопје 1975, 20, 21. Андре Вајан, Manuel du vieux slave, I, 13.

Горниот цитат е од францускиот лингвист Андре Вајан (1890 – 1977), кој специјализирал на словенските јазици. Овде го истакнуваме само како потсетување дека деншниот празник „Свети Кирил и Методиј“ е празникот на „просветлувањето“ на сите словенски народи, односно, народите кои го зборуваат словенски јазик или, уште поточно, народите чиј јазик има корен во старословенскиот јазик. „Коренот“ на ова „просветлување“ се наоѓа во Македонија, бидејќи светите браќа Методиј и Кирил потекнуваат од Македонија, односно, од градот Солун, каде што се родиле, каде го научиле мајчиниот македонски јазик и од каде тргнале во големата христијанска мисија, која ја спровеле со со македонскиот говор од околината на Солун и преку првата словенска азбука, глаголица, која ја подготвил помалиот од браќата, Кирил Солунски. Првата мисија била во Моравија во 863 година и, токму, за неа Кирил ја создал глаголицата и ги превел првите богослужбени книги на словенски, всушност, на македонски јазик, за чија основа бил земен солунскиот говор, кој им бил мајчин јазик на светите браќа. Потоа следело големо паташествие при кое, браќата, поминале добар дел од светот, главно, оној во кој денес живеат народите од словенската група. На тоа патешествие се соочиле со безброј предизвици, прогони, предства и заточенија, но успеале да ги постават темелите на јазикот и писменоста на целиот словенски свет, меѓу кои и на Русија. Таму, денешниот празник се смета за голем и значаен празник, зашто токму светите браќа Кирил и Методиј ги поставиле темелите на нивниот развој и носат директни заслуги за она што е денес Русија. Поведен од овој факт, претседателот на Русија, Владимир Путин, упати честитки до македонскиот народ, изнесувајќи дека писменоста во Русија дошла „токму од македонската земја“.

На сличен начин се произнесуваат и голем број други народи од словенскиот свет, но има и такви, кои се обидуваат да ги негираат фактите и да прикажуваат поинаква реалност, живеејќи со предрасуди и комплекси и наметнувајќи ги на пошироко ниво, преку „гола“ и сурова политика. Но, денес е празник, кој е единствен за нас Македонците, како и за голем дел од светот чија писменост започнала од нашата почва и нема да се занимаваме со негативните аспекти на тој значаен момент од историјата на словенската писменост и култура.

Интересно е тоа што постариот од браќата, Методиј, најпрво бил во јавна служба во тогашното царство со центар во Константинопол, односно бил војник, па прославувајќи се со својата вештина и храброст добил титула војвода од царот и бил поставен за старешина на Словенското кнежевство. По десет години ја напуштил службата и заминал на Олимп, каде се замонашил и се оддал на христијанската вера. Тоа упатува на фактот дека планината Олимп, продолжила со својата улога на центар на религијата и светоста, како и во паганството, односно, центар на божественоста, сега како света христијанска планина. Подоцна му се придружил и неговиот помал брат, Константин, со монашко име Кирил. Со нивното високо ниво во сознанието и посветата во верата и воопшто во културата и науката ва тоа време, токму нив ги одбрал царот Михаил, за планираните христијански мисии од Константинопол.

Постигнувајќи голем успех во ширењето на верата преку словенскиот јазик и новосоздаденото писмо, глаголица, умножувајќи ги преведените свети книги во местата во кои престојувале и ширејќи ги меѓу тамошните свештеници и народот, светите браќа постигнале големи успеси, но и се соочиле со нивните противници, често претрпувајќи и тешки трауми со затворање и прогонство. Можеби, токму, како последица на таквиот живот и напорите кои ги вложил во постојаната работа за ширење на божјото слово, помладиот од браќата подлегнал и на 14 февруари 869 година се упокоил во Рим, каде браќата биле поканети од папата. Интересно е тоа дека, при доаѓањето во Рим, тие направиле уште едно благородно дело, односно, ги донесле моштите на еден од првите папи во Рим, папата Климент (кој бил папа од 88 или 90 до 97 или 99), кои ги нашле на Крим каде што бил прогонет за време на неговиот живот.

Делото го продолжил постариот брат, свети Методиј, постигнувајќи големи успеси и доживувајќи прогони и затворања од неговите непријатели и противници. Според научниците, најдалечното место до кое отишол во својата мисија во Европа е градот Елванген во Германија, каде најпрво бил убаво примен, но набрзо наклеветен и затворен во тамошниот бенедиктински манастир  каде одлежал цели три години (Од 870 до 873 година), откако бил уапсен од бискупот на Пасау, а во 873 година бил ослободен со заложба на папата Јован VIII. Токму во градот во кој ја издржувал неправедната казна, во Елванген, денес има плоштад со неговото име, каде е поставена и спомен – плоча и таму, веќе 51 година се одбележува празникот на светите Методиј и Кирил.

Празникот се одбележувал и во минатото, уште во турскиот период. Во Прилеп, особено, се познати празнувањата по развојот на училиштата, кога се правеле вистински празнувања и веселби, на кои учествувале голем број граѓани од Прилеп, како и од околните места, а празнувањето на христијаните го следеле, претставници на турската власт и турското население во градот. Слични празнувања се правеле и по другите градови низ Македонија, како Солун, Скопје, Велес, Битола и др. (Празнувањето на денот на св. Св. Кирил и Методиј во Турско врме во Македонија, Печатарска кооперација „Едисон“ – Софија).

Денес низ Европа и светот, името на светите македонски барќа, го носат безброј образовни институции – училишта, универзитети, институти, здрушенија и асоцијации, како и голем број цркви. По денешните цркви низ Македонија можат да се сретнат голем број фрескоживописи и икони посветени на светите браќа, Методиј и Кирил. Некаде се именуваат само како св. Методиј и Кирил, на други места за нив се употребува и подолг наслов на живописот или иконата, со додавање на „Рамноапостоли“, „Сеславјански просветители“, на некои од нив можат да се сретнат и како „Бугарски просветители“, „Македонски просветители“ и сл. Фактот на нивното потекло од Солун и на недостижниот подвиг, кој го направиле преку македонскиот говорен јазик од Солунско и глаголицата, од која подоцна Климент ја создал кирилицата, никој не може да го побие. Уште повеќе, нивните заслуги за развојот на христијанството, писменоста, образованието и културата и во иднина ќе бидат предизвик за научниците од областите на богословијата, лингвистиката, филологијата и други науки во Европа и светот.

• 

•