БИТКАТА КАЈ МАНСТИРОТ „СВ. АРХАНГЕЛ МИХАИЛ“ КАЈ ВАРОШ, ПРИЛЕПСКО И КОБНИОТ ТОДОРОВ ДЕН НА ВОЈВОДАТА КОНЕ ПАВЛЕВ

Коне Павлев е од оние прилепчани кои не сакале да ги трпат зулумите на турските поробувачи и со пушка излегол да се бори против тиранијата. Него го среќаваме во друштво со прилепските момчиња кои често доаѓале во судир со Турците во Прилеп. Овие прилепски момчиња биле надарени со посебна смелост и се занимавале со повеќе активности, кои често биле нелегални и причина за да бидат прогонувани од турската власт.

Скромни се податоците за раѓањето, потеклото и животот на Коне Павлев во Варош и Прилеп. Како комита и војвода на чета го среќаваме по времето во кое во Прилепско дејствувал војводата Диме Шике, кој 1879 година направил голем грабеж на поштата, која доаѓала од Велес за Прилеп. Всушност, смелите подвизи на постарите комити од типот на Шике биле поттик за помладите Македонци од Прилеп за јуначки дела. Времето во кое се појавил Коне Павлев се одликува со напредна младина, која често се школувала, како во прилепските училишта, кои во тоа време доживеале нагласен развој, така и во училиштата од поголемите градови на Балканот, па и метрополите на Европа, како што се Солун, Софија, Белград, Москва, Петерсбург, Париз и други.

Коне е еден од младите и смели прилепчани, кои се нашле на списокот од смели момчиња, кој го направиле прилепските првенци, при организирањето чета за ликвидирање на турскиот тиранин Чучук Сулејман. Сепак не го среќаваме во четата на Спиро Црне и Ѓорѓија Лажот, веројатно поради неговата зафатеност со други слични активности.

За врската на Коне Павлев со Адам Калмиков, кој е познат учесник во Кресненското востание од 1878 година, немаме податоци. Дали можеби Коне Павлев учествувал и во ова востание? Во секој случај, познато е дека тој бил во составот на големата чета на Калмиков, која 1885 година е разбиена кај Демир Капија. Оттаму тој се вратил во Варош со своја чета, која била остаток од погореспомнатата. Со оваа чета, Коне Павлев се зафатил со комитска активност за уништување на турските силеџии кои го тероризирале сиромашното население во прилепскиот крај.¹ Во ваквата активност четата била помагана од повеќе прилепчани од градот и околните села. Главен јатак на четата на Коне Павлев, како и на четите на Стојко од Вепрчани, Спасе од Дрен и Стево Костурски бил Георги Трајков Старовароски, кој ги снабдувал комитите со оружје, облека, храна и сл.² Други јатаци и помагачи на четите во Прилепско биле Ничо Роканоски, Мирче Ацев Симоноски (и двајцата подоцна станале комити и војводи), Спиро Маскарот³ и др.

КОБНИОТ ТОДОРОВ ДЕН И КРАТКАТА СРЕЌА НА ВОЈВОДАТА

 Според пишувањето на Георги Трајчев, четата на Коне Павлев во Прилепско дошла испратена од задграничните организатори. Во четата влегувале следните комити: Даме Козаров, Аце Чавлев, Ничо Роканоски, Веле Бешмаде, Јован Шашарајка, Мицко од Ресен, Васил Журко, Спиро Тенекеџијата, Ѓорѓи Ориганчето, како и братот на Коне Павлев, Димко Павлев.⁴ Вкупниот број на четниците од Коневата чета бил околу 11 души. Забележливо е дека во составот на Коневата чета влегувале повеќе прекалени комити кои учествувале во многу комитски и арамиски битки во претходниот период.

Коне Павлев немал многу среќа во својата комитска активност како војвода на чета. Многу брзо по неговото доаѓање (враќање) во Прилепско тој е предаден со четата и во битката која се заврзала со турската војска тој бил тешко ранет. Имено, четата била повикана во варошкиот манастир Св. Архангел од страна на епитропот Илија Педа со молба да го убие полјакот, кој во Варош правел секакви зулуми. Марко Цепенков дава податоци и за овој војвода и притоа пишува: „Коне му одеше по трагата на варошкио полјак за да го убие, чунки голем зулум праеше на варошаните и сакаше да се прибери во Варош со тајфата, та да му клаи пусијата и да го убие. Прати еден чоек до Ил. Педа епитропо на манастиро свети Аранѓел, за една вечер да појди на манастир со сета тајфа.“⁵ Ова се случило пролетта на Тодоров ден, но не сме сигурни дали се работи за 1885 или 1886 година. Имено, според податоците од Трајчев и книгата „Прилеп и Прилепско низ историјата“ може да се дознае дека доаѓањето на Коневата чета во Прилепско се случило 1885 година, додека за битката нема конкретно датирање. (Кај Трајчев стои „пролетта на Тодоров ден“ и се добива впечаток дека се работи за 1885 година.⁶ Од друга страна, на една фотографија на Коневата чета има податок дека таа е фотографирана 1886 што може да значи дека таа во 1886 година сѐ уште дејствувала).⁷

За жал, намерите на Илија Педа не биле чесни. Повикувајќи ја четата тој, во исто време, ги известил и турските власти кои подготвиле заседа за да ја уништат четата. Аскерот заседнал зад зградите на манастирот и кога Коне стапнал на прагот на манстирот тие припукале и тешко го раниле.⁸ Турците го раниле и братот на војводата Димко во ногата, но тој успеал да избега, најпрво во Варош, а потоа и во Прилеп. Војводата Коне Павлев со магаре бил донесен во конаците на манастирот и тука, по кратко време, починал. Останатите членови на четата одејќи поназад при доаѓањето во манастирот, биле предупредени од првите истрели и успеале да избегаат.⁹

Немал среќа да се спаси ниту братот на Коне Павлев, Димко. Другиот ден по битката кај манастирот Св. Архангел Турците тргнале по трагите од крвта која течела од раната на комитата и тој бил пронајден скриен кај неговата тетка од каде го зеле и го затвориле во турскиот затвор во кој биле затворени Турци катили. Ноќта бил изложен на измачување од затворените Турци, кои скокале на неговото тело легнат на подот, му скокале на стомакот и така го убиле.¹⁰

СУДБИНАТА НА ОСТАТОКОТ ОД ЧЕТАТА НА КОНЕ ПАВЛЕВ

Четниците од Коневата чета по бегството од битката кај манастирот Св. Архангел кај Варош, останувајќи без војвода бегаат во прекуридскиот крај и се приклучуваат кон четата на војводата Спасе од Дрен. Како што пишува Трајчев кон оваа чета се придружува и комитата и подоцнежен војвода Стојан (или Стојко) од селото Гудјаково. Преку летото оваа чета била случајно откриена од извесни ловџии, веројатно Турци, во атарот на селото Селце кај Прилеп во месноста „Плазот“. Пристигнал силен аскер и башибозук, четата била заобиколена од повеќе страни и била приморана на битка. Битката траела до доцна во ноќта. Биле убиени десетина Турци, а од четата е убиен Ѓорѓи Ориганчето.¹¹ Другите успевале да се пробијат и да се спасат. Четата останла до есента 1885 година, кога се расформирала и дел од четниците заминувале за Бугарија, додека војводата Спасе од селото Дрен со неколку други четници заминал за Србија. Всушност тоа е судбината на повеќето комити и одметници од турската власт во Македонија. Без организирана сила, која ќе ги поддржува нивните активности во Македонија, тие биле приморани да бараат одмор од постојаното и напорно избегнување на потерите и борбите со турскиот аскер и башибозук во соседните земји, како што се Бугарија и Србија, а неретко и во Грција. За жал, ваквата состојба била искористувана од владите на соседните земји за засилување на своите пропаганди во Македонија. Тоа одело дури дотаму што некои од македонските војводи често преминувале во служба на четите кои биле формирани од странските пропаганди и во такви услови не биле ретки случаите при кои довчерашни соборци се убивале меѓусебно застанати на две спротивни страни.

По загинувањето на Коне Павлев своја чета формирал и еден од неговите четници Веле Бешмаде кој, исто така, потекнува од Варош. Со него во четата стапил и Диме Тенекеџијата (можеби брат на Спиро Тенекеџијата кој бил во четата на Павлев). По кратко заедничко дејствување Веле Бешмаде и Диме Тенекиџијата се скарале при еден престој во селото Беловодица и се разделиле.¹² Притоа Диме Тенекеџијата дошол во селото Ореовец и се засолнал во едно трло во близина на селото. Сметајќи дека има многу пари неколку жители на Ореовец го нападнале и го убиле несреќниот комита.¹³

Народот од Прилепско силно го доживеал настанот со загинувањето на Коне Павлев и испеал убава песна за војводата, неговиот брат, четата и битката кај манастирот Св. Архангел над с. Варош кај Прилеп. Песната во себе содржи трогателни моменти поврзани со маките на ранетиот војвода и неговиот брат, кој бегал пред Турците со тешка рана во ногата. Таа е запишана од големиот прилепски и македонски собирач на народни умотворби Марко Цепенков од Прилеп.

¹ Георги Трајчев, Град Прилеп (историски, географски и стопански преглед), Македонска библиотека, Софија 1925, 217. Прилеп и Прилепско низ историјата, кн. I, Институт за национална историја ‡ Скопје, Прилеп 1971, 245.

² Г. Трајчев, Град Прилеп, 219.

³ Исто.

⁴ Исто. 217.

⁵ Марко Цепенков, Народни песни, кн. I, 145. Г. Трајчев, Град Прилеп, 217.

⁶ Г. Трајчев, Град Прилеп, 217.

⁷ Прилеп и Прилепско…, 245.

Според Албум-алманахот „Македонија“ битката кај манастирот „Св. Архангел“ над Варош, во која загинал Коне Павлев, се случила на Тодоров ден 1886 година. (Види: Албум-алманах „Македония“, Објаснителен текст, Оддел IX, , София 1931, 61.)

⁸ Г. Трајчев, Град Прилеп, 217.

⁹ Исто.

¹⁰ Исто. Марко Цепенков, Народни песни, кн. I, 146.

¹¹ Г. Трајчев, Град Прилеп, 219.

¹² Исто.

¹³ Исто.

 

SUMMARY

The most outstanding squad among the squads that were active in Prilep before the Ilinden uprising, was the one of Mirche Acev Simonoski from the village Oreovec, Prilep. He came from a revolutionary family whose disobedience and standing up to the slavery deserved highly respect. This family moved to Oreovec from the west of Macedonia, where they had faced bad living conditions as the Turks and Albanians had attacked them frequently. They settled in quickly in Oreovec and were greatly respected.

Mirche Acev was the youngest of the 6 sons of Adji Konstansin Simonoski, Ace Simonoski. Ace Simonoski had 6 sons: Mirche, Petre, Doncho, Goga, Ilija i Jordan. Mirche was born in 1859. His father was a successful farmer who had 12 pairs of oxen, 24 horses and a lot of land property. After a terrible slaughter of the cattle in 1883, the family faced poverty and Ace became a renter to support his large family. Sometimes Mirche helped him. They walked along dangerous roads filled with Turkish violators. One summer night they came across four Turks on horses at the place Kamenodolski Ushi. They killed his father and Mirche returned home with his father’s dead body and the cattle.

After the murder, Mirche decided to revenge his father. He joined the squad of  Kone Pavlev  that acted in the area of Prilep  and became their leader.

In 1885, the Turkish authorities connected him to the murder of Kone Tenekdjiata. He was arrested along with 80 other people from Prilep and taken to Salonika. Lacking enough evidence soon he was set free but the Turks threatened to kill him. He fortunately managed to get around several ambushes set by the Turks.

Soon he found himself in Sofija where he became close to Goce Delchev and successfully performed the given tasks. He was sentensed to three years in the prison “Crnata Djamija” because of the connection with the murder of Stambolov, the president of the Bulgarian government.

After the 3 years spent in prison in 1899 Mirche Acev formed another squad and he fought several battles with the Turks in Nevrokop, Papas Chair, Petrich and Ali Botush.

In the spring of 1900, Mirche came back to Macedonia with his squad in which Gligor Sokolov Ljame from the village of Nebregovo, Prilep was a member. The squad of Mirche Acev was formed and led by the Revolutionary organization and besides its moral–political and military action, the squad had to act in the field of agitation and the revolutionary organizing of the people. With his coming, Mirche Acev and his squad attacked and killed a few Turkish violators, including the murderers Topuzot and Porezot, who terrorized the Macedonian people. He also organized an ambush for the liquidation of the violator Buliman from Prilep. After his return to Bulgaria he was welcomed with high honours by the local immigrants from Prilep.

The squad of Mirche Acev consisted of Gligor Sokolov from the village of Nebregovo, Stojan Akchija, Stojche Dobrushanecot, Jordan from the village of Knjaze, Stojan Dimitrov from the village of Podmol, Jordan Shtipjancheto, etc. Nikolche Boshkov from the village of Trojaci, Prilep also joined the squad. Their first action was to kill the violator and field guard of the village Dolneni, Asan Suljo – Pushka. Dame Popov also joined the action. On 9 August St.Pantelejmon (27 July Julian calendar) the same year, members of the squad deliberately set Suljo Pushka’s hay on fire to trick and kill him. Hurrying to see what happened to the hay he ran into the ambush and the bullets of the squad.

A few days after the action in Dolneni the squad took another action. On 5 August (28 August Gregorian calendar) – (The Assumption), at the place of Crnici near the old road between Prilep and Veles passing over Derven, at about 15 km from Prilep, the squad set an ambush for Ferat Ruzhdi bey from Ohrid, and killed him together with his three body guards.

The squad of Mirche Acev performed a few other actions murdering a great number of violators. One of the biggest actions was the murder of the eight Turks killers from the village of Charlija, Bitola, at the place of Skala in Mariovo. At the end of the August 1901 Mirche Acev with a squad, together with the great Macedonian revolutionist Goce Delchev left Bulgaria for Macedonia to attack the lead mine near the village of Popadija and capture the head who was Belgian and then to ask for a ransom. They set out from Kyustendil, Bulgaria and came to the river Vardar where Goce Delchev made a short visit to Strumica and told him to meet each other in Prilep.

During the day the squad of Mirche Acev stayed in the village of Ulanci and was going to cross the river over the night. One of the troopers fell sick and Mirche together with the squad went to the village to cure him. In the village they were betrayed, the army attacked them and they fought an unequal fight. To break the circle of the Turkish army Mirche was wounded twice. The second wound was so heavy that he died. Only two troopers, Hristo Nikolev and Zafir from the village of Oraovdol, managed to escape the fight.